O projekcie
Ostatnie lata to okres dynamicznego rozwoju archiwów społecznych w Polsce. Dotychczas powstało ich kilkaset. Obejmują one duże i mniejsze miasta, ale także wsie, a nawet dzielnice i osiedla. Ich stopień zaawansowania oraz zastosowanego warsztatu jest różnorodny. Nie zmienia to jednak fakt, że archiwistyka społeczna nie tylko się przyjęła, ale prognozuje się, że będzie się nadal gwałtownie rozbudowywać. Idąc z duchem czasu oraz uwzględniając potrzeby lokalnych społeczności zostało utworzone Archiwum Społeczne Zatorszczyzny.
Celami zasadniczymi postawionymi przez twórców Archiwum są:
- Gromadzenie, uporządkowanie i digitalizacja prywatnych archiwów
Pomni dotychczasowych doświadczeń prac z archiwami prywatnymi mamy pełną świadomość wagi jaką przedstawiają dla badaczy przeszłości dokumenty, zdjęcia oraz artefakty zlokalizowane w prywatnych kolekcjach. Chcemy je zgromadzić, uporządkować przy zachowaniu odpowiedniego warsztatu archiwalnego oraz zabezpieczyć w wersji elektronicznej dla przyszłych pokoleń mieszkańców Zatora i okolicznych wsi. Poza źródłami kultury materialnej szczególną uwagę chcemy skoncentrować na źródłach wywołanych z pamięci ludzkiej. Temu też będą służyć wywiady przeprowadzane ze świadkami historii, które w opracowanej formie trafią do repozytorium „historii mówionej” Archiwum Społecznego Zatorszczyzny.
- Udostępnianie
Poza gromadzeniem archiwaliów pochodzących z prywatnych zasobów, celem przewodnim jest ich upowszechnianie (w wersji elektronicznej) dla ogółu mieszkańców i osób zainteresowanych odkrywaniem historii dawnego Księstwa Zatorskiego, w tym przede wszystkim Zatora i sąsiednich miejscowości.
- Dydaktyka i edukacja
Opracowane i udostępnione materiały mają za zadanie służyć nie tylko profesjonalnym badaczom i pasjonatom historii regionu (np. studentom kierunków humanistycznych, członkom stowarzyszeń i organizacji kulturotwórczych), ale przede wszystkim lokalnym społecznościom. Zasoby zgromadzone w Archiwum Społecznym Zatorszczyzny mają służyć jako materiał dydaktyczny dla nauczycieli z miejscowych szkół.
- Integracja
Kręgosłupem każdego archiwum społecznego pozostają lokalne społeczności. Nie inaczej jest w przypadku Archiwum Społecznego Zatorszczyzny w powstanie którego zaangażowali się mieszkańcy Zatora, Graboszyc, Grodziska, Laskowej, Łowiczek, Palczowic, Podolsza, Rudz, Smolic, a także Trzebieńczyc. Archiwum ma na celu integrować mieszkańców miasta i poszczególnych wsi wokół wspólnego dziedzictwa historyczno-kulturowego oraz samej inicjatywy Archiwum.
Docelowo Archiwum będzie obejmować swoim zasięgiem wszystkie miejscowości położone w obrębie obecnej gminy Zator, z miastem Zator jako centralnym punktem odniesienia. Powstające Archiwum jest wypadkową wielopłaszczyznowej współpracy władz samorządowych, instytucji gminnych, uczelni wyższych, a przede wszystkim stowarzyszeń społecznych. Wśród najważniejszych podmiotów odpowiedzialnych za uruchomienie oraz jakość zatorskiego Archiwum Społecznego są: Towarzystwo Miłośników Ziemi Zatorskiej, Urząd Miejski w Zatorze, Regionalny Ośrodek Kultury im. Jana Matejki w Zatorze oraz Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie. Z ramienia krakowskiej Uczelni w powstające Archiwum zaangażowane zostały: Instytut Historii i Archiwistyki; Centrum Badań Regionalistycznych; Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń, a także Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP im. Joachima Lelewela. Kooperacja Uniwersytetu, Gminy oraz mieszkańców jest pokłosiem umowy partnerskiej zawiązanej pomiędzy Uniwersytetem, a Miastem Zator w 2021 roku.
Zasadnicza cześć prac realizowana jest w trakcie corocznie organizowanych w gminie Zator obozów naukowych zatytułowanych „Zator Opowiedziany”. Poza środowiskiem akademickim i samorządowym, w cyklicznym projekcie udział biorą mieszkańcy Zatorszczyzny skupieni m.in. wokół Uniwersytetu Trzeciego Wieku, Towarzystwa Miłośników Ziemi Zatorskiej, lokalnych parafii oraz innych organizacji społecznych (np. kół gospodyń wiejskich, ochotniczych straży pożarnych itd.). Projekt przewiduje jego kontynuację do 2030 roku. Do tego czasu ma nastąpić zwieńczenie prac związanych z tworzeniem kardynalnej części Archiwum.
Metodyka pracy
Archiwum Społeczne Zatorszczyzny spełnia główne kryteria stawiane przed tego typu inicjatywami. Zgromadzonym oraz udostępnionym źródłom towarzyszą metryczki, których rolą jest szczegółowy opis opublikowanego obiekt. Opisy przygotowano według standardów stosowanych w ramach Otwartego Systemu Archiwizacji opracowanego przez Fundację Ośrodek KARTA. Program ten z kolei powstał w oparciu o międzynarodowe standardy archiwalne:
ISAD(G) – Międzynarodowy Standard Opisu Archiwalnego;
ISAAR – Międzynarodowy standard archiwalnych haseł wzorcowych ciał zbiorowych, osób i rodzin; ISDIAH – Międzynarodowa norma opisu instytucji przechowującej archiwalia.
W świetle powyższego każda metryczka zawiera następujące elementy opisu: sygnaturę, tytuł dokumentu, datę jego powstania, nazwę twórcy, zastosowany język, miejsce wytworzenia, zawartość, typ dokumentu, ofiarodawcę, a także indeksy geograficzne, osobowy oraz rzeczowy.
Zapraszamy do współtworzenia i poznawania Archiwum Społecznego Zatorszczyzny – pierwszego tego typu przedsięwzięcia w Małopolsce Zachodniej.
Opieka merytoryczna i organizacyjna projektu:
Hubert Chudzio – Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie;
Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UP
Elżbieta Mostowik – Regionalny Ośrodek Kultury im. Jana Matejki w Zatorze
Łukasz Dziedzic – Regionalny Ośrodek Kultury im. Jana Matejki w Zatorze
Konrad Meus – Instytut Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie;
Centrum Badań Regionalistycznych UP (koordynator projektu)
Bogusława Smreczyńska – Towarzystwo Miłośników Ziemi Zatorskiej
Tomasz Wieliczko – Urząd Gminy Zator
Autorzy:
Oliwia Bubak – Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP
Patrycja Jabłońska – Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP
Sylwia Janiarczyk – Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP
Paulina Kus – Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
Konrad Meus – Instytut Historii i Archiwistyki UP, Centrum Badań Regionalistycznych UP
Aleksandra Pitwor – Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP
Monika Zemła – Centrum Dokumentacji Zsyłek, Wypędzeń i Przesiedleń UP
Julia Zięciak – Studenckie Koło Naukowe Instytutu Historii i Archiwistyki UP